Rok 2023 przyniósł istotne zmiany w polskim prawie spadkowym, związane m.in. z wprowadzeniem do polskiego systemu prawnego ustawy o fundacji rodzinnej oraz nowelizacji niektórych innych aktów prawnych.
Fundacja rodzinna a zmiany z prawie spadkowym
Pierwsze zmiany obowiązują od 22 maja 2023 roku i są rezultatem wprowadzenia do porządku prawnego nowej instytucji – fundacji rodzinnej. W pierwszej kolejności należy wskazać, iż ustawa o fundacji rodzinnej przewiduje możliwość jej ustanowienia w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego. Ponadto, fundacja rodzinna jako fundacyjna osoba prawna może być spadkobiercą testamentowym (w przypadku ustanowienia jej w testamencie nabywa ona zdolność do dziedziczenia, jeżeli zostanie wpisana do rejestru fundacji w terminie dwóch lat od dnia ogłoszenia testamentu).
Najistotniejsze jednak zmiany w prawie spadkowym związane z wprowadzeniem do polskiego systemu prawnego fundacji rodzinnej dotyczą instytucji zachowku, którego ustalenie będzie wymagało doliczenia do spadku mienia wniesionego przez spadkodawcę do fundacji rodzinnej jako fundusz założycielski, jak również mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Ponadto osoba uprawniona do zachowku będzie musiała uwzględnić w nim korzyści majątkowe lub majątek uzyskany z fundacji rodzinnej założonej przez spadkodawcę. Inne zmiany w przepisach dotyczących zachowku, które weszły w życie wraz z regulacjami o fundacjach rodzinnych, obejmują poszerzenie grona podmiotów odpowiedzialnych za zachowek, a także możliwość rozłożenia płatności zachowku na raty, jego obniżenia lub odroczenia terminu płatności.
Zmiany w trzeciej grupie spadkowej
Główna nowelizacja przepisów dotyczących prawa spadkowego, wynikająca z ustawy z 28 lipca 2023 r. o zmianie Kodeksu cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2023.1615), weszła w życie 15 listopada 2023 roku. Nowe przepisy wprowadziły istotne zmiany w dotychczas obowiązujących regulacjach obejmujących problematykę zasad dziedziczenia ustawowego, zachowku, ochrony spadkobierców niepełnoletnich, sporządzania testamentów, dziedziczenia długów, a także uproszczenia procedur spadkowych.
W pierwszej kolejności należy wskazać zmiany wprowadzone w tzw. trzeciej grupie spadkowej. Dotychczas w najdalszej kolejności (tj. w sytuacji gdy spadkodawca nie ma spadkobierców z najbliższej rodziny, tj. dzieci, wnuków, prawnuków, rodziców, rodzeństwa lub zstępnych rodzeństwa), uprawnieni do dziedziczenia byli dziadkowie spadkodawcy i ich wszyscy zstępni, czyli dzieci, wnuki i prawnuki wszystkich sióstr i braci ciotecznych/stryjecznych. Od 15 listopada 2023 r. krąg spadkobierców ustawowych uległ ograniczeniu, a zasady dziedziczenia w tej grupie uproszczeniu, bowiem w ostatnim kręgu powołani będą tylko dziadkowie, dzieci dziadków oraz ich dzieci, a zatem wyeliminowana została możliwość dziedziczenia przez bardziej odległych krewnych.
Ochrona niepełnoletnich spadkobierców
Kolejną istotną zmianą w prawie spadkowym jest uproszczenie procedury odrzucenia spadku przez rodziców w imieniu ich małoletnich dzieci, co ma na celu ochronę niepełnoletnich spadkobierców. Wcześniej, aby złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku, konieczne było uzyskanie zgody sądu opiekuńczego, co często komplikowało proces. Zgodnie z nowowprowadzonymi zmianami, wystarczające jest, aby rodzic posiadający władzę rodzicielską złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku przed notariuszem lub sądem, bez potrzeby uzyskiwania wcześniejszej zgody sądu opiekuńczego. Dotyczy to sytuacji, gdy drugi rodzic również zgadza się na odrzucenie spadku, a dziecko jest powołane do spadku z powodu wcześniejszego odrzucenia spadku przez rodzica. W przypadku jednak, gdy dziecko dziedziczy w pierwszej kolejności – nadal wymagana będzie zgoda sądu. Zgoda sądu będzie również konieczna, gdy drugi z rodziców, któremu przysługuje władza rodzicielska, nie wyrazi zgody na odrzucenie spadku.
Niegodność dziedziczenia
Nowelizacją przepisów prawa spadkowego z listopada 2023 r., wprowadzone zostały również daleko idące zmiany w zakresie definicji niegodności dziedziczenia. Instytucja niegodności dziedziczenia polega na stwierdzeniu przez sąd, że dana osoba nie zasłużyła, by otrzymać majątek po zmarłym i jest równoznaczne z pozbawieniem takiej osoby wszelkich korzyści ze spadku po spadkodawcy. Dotychczasowe kryteria uznania spadkobiercy niegodnym dziedziczenia pozostawiały znaczące luki, co niejednokrotnie powodowało, iż rozstrzygnięcia nie czyniły zadość poczuciu sprawiedliwości społecznej. Nowe przepisy rozszerzają te kryteria, włączając do nich sytuacje, w których potencjalny spadkobierca:
- uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
- uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
Wprowadzona nowelizacja ma na celu wzmocnienie zasad moralnych i etycznych w procesie dziedziczenia, podkreślając istotę odpowiedzialności rodzinnej i społecznej. Zwracając większą uwagę na zachowanie spadkobierców przed śmiercią spadkodawcy, ustawodawca niejako zachęcają ich do wypełniania obowiązków rodzinnych i opiekuńczych, czego brakowało uprzednio obowiązującym przepisom.
Kancelaria Polz i Polz oferuje doradztwo z zakresu prawa spadkowego związane m.in. z prowadzeniem postępowań o stwierdzenie nabycia spadku, zabezpieczenie spadku, dział spadku i innych z owej dziedziny prawa.
Zapraszamy do kontaktu z prawnikami Kancelarii Polz i Polz poprzez przesłanie zapytania na adres e-mail: biuro@polzlaw.pl lub za pomocą formularza kontaktowego.
