Z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami powstaje z mocy ustawy wspólność majątkowa małżeńska. Małżonkowie mogą jednak przez umowę majątkowa małżeńską zawartą w formie aktu notarialnego ustawową wspólność majątkową małżeńską rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową. Zasadą jest, że umowa majątkowa małżeńska jest skuteczna wobec wierzycieli, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były wierzycielom wiadome.
Rozdzielność majątkowa między małżonkami może także powstać na mocy orzeczenia sądu ustanawiającego między małżonkami rozdzielność majątkową albo orzekającego separację małżonków, oraz z mocy samego prawa w przypadku ogłoszenia upadłości jednego z małżonków.
Ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać także wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków.
USTAWOWA WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKOWA
Majątek wspólny i majątki osobiste małżonków.
W przypadku gdy między małżonkami istnieje ustawowa wspólność majątkowa co do zasady wszelkie przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności przez oboje małżonków lub przez jednego z nich wchodzą do ich majątku wspólnego; w szczególności do majątku wspólnego wchodzą pobrane wynagrodzenia za pracę, dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, dochody z ich majątku wspólnego, dochody z majątku osobistego każdego z małżonków oraz środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków. Majątek osobisty każdego z małżonków pomiędzy którymi istnieje wspólność ustawowa majątkowa obejmuje przedmioty majątkowe nabyte przez tego małżonka przed powstaniem wspólności ustawowej, przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego oraz inne przedmioty majątkowe wymienione w art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Odpowiedzialność za długi
Jeżeli oboje małżonkowie są stronami czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia powstałego z tej czynności długu zarówno z majątku osobistego każdego z małżonków jak i z ich majątku wspólnego. W takim wypadku wierzyciel w celu prowadzenia egzekucji będzie mógł uzyskać od sądu tytuł wykonawczy skierowany przeciwko obojgu małżonkom i egzekucja może być prowadzona z majątku osobistego każdego z małżonków oraz z ich majątku wspólnego.
Jeżeli stroną czynności prawnej jest tylko jeden z małżonków, ale czynność została dokonana za zgodą drugiego małżonek, wierzyciel może żądać zaspokojenia powstałego z tej czynności długu z majątku osobistego małżonka – dłużnika oraz z majątku wspólnego małżonków. W takim przypadku wierzyciel w celu prowadzenia egzekucji będzie mógł uzyskać od sądu tytuł wykonawczy skierowany przeciwko obojgu małżonkom, przy czym tytuł będzie ograniczał odpowiedzialność drugiego małżonka do majątku objętego wspólnością majątkową. W celu uzyskania tego tytułu wykonawczego wierzyciel będzie musiał wykazać przed sądem, dokumentem urzędowym lub prywatnym, że wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą drugiego małżonka.
Jeżeli stroną czynności prawnej jest tylko jeden z małżonków, a czynność została dokonana bez zgody drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia długu z następującego majątku: z majątku osobistego małżonka – dłużnika, z wynagrodzenia za pracę małżonka – dłużnika, z dochodów uzyskanych przez małżonka – dłużnika z innej działalności zarobkowej, z korzyści uzyskanych z przysługujących małżonkowi – dłużnikowi praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy. W takim przypadku wierzyciel w celu prowadzenia egzekucji będzie mógł uzyskać od sądu tytuł wykonawczy skierowany tylko przeciwko małżonkowi- dłużnikowi, a tytuł wykonawczy będzie uprawniał do prowadzenia egzekucji z wyżej wymienionych składników majątkowych.
Jeżeli natomiast wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przez małżonka – dłużnika przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków wierzyciel może żądać zaspokojenia długu także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład tego przedsiębiorstwa. W takim wypadku wierzyciel w celu prowadzenia egzekucji będzie mógł uzyskać od sądu tytuł wykonawczy skierowany przeciwko obojgu małżonkom, przy czym tytuł będzie ograniczał odpowiedzialność drugiego małżonka do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków. W celu uzyskania tego tytułu wierzyciel będzie musiał wykazać dokumentem urzędowym lub prywatnym, że dług powstał w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
Jeżeli stroną czynności prawnej jest tylko jeden z małżonków, przy czym czynność dokonana została przed powstaniem wspólności majątkowej lub wierzytelność wynikająca z tej czynności prawnej dotyczy majątku osobistego tego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia powstałego długu z majątku osobistego małżonka – dłużnika, z jego wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez małżonka – dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z przysługujących mu praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych prawa twórcy. W takim wypadku wierzyciel w celu prowadzenia egzekucji będzie mógł uzyskać od sądu tytuł wykonawczy skierowany tylko przeciwko małżonkowi- dłużnikowi, a tytuł wykonawczy będzie uprawniał do prowadzenia egzekucji z wyżej wymienionych składników majątkowych.
Zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej a odpowiedzialność za długi
Zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej zmieniającej ustawowy ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej nie stanowi przeszkody do nadania klauzuli wykonalności przez sąd przeciwko małżonkowi dłużnika, chyba, że zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej i jej rodzaj były wierzycielowi znane. Przedsiębiorcy, którzy zawarli umowy majątkowe małżeńskie powinni zatem ujawnić je we włąsciwym rejestrze przedsiębiorców, bowiem wtedy kontrahenci nie będa mogli powoływać się na nie posiadanie wiedzy o ich zawarciu.
Zobowiązania podatkowe
Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe podatnika pozostającego w ustawowym ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej obejmuje majątek osobisty podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka. Skutki prawne wyłączenia lub ograniczenia wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem zawarcia umowy o wyłączeniu lub ograniczeniu ustawowej wspólności majątkowej.
Upadłość jednego z małżonków – przedsiębiorcy
W razie ogłoszenia upadłości małżonka – przedsiębiorcy wspólność ustawowa między małżonkami ustaje z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości, a majątek wspólny wchodzi do masy upadłości; małżonek upadłego może dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu udziału w majątku wspólnym na tych samych zasadach co pozostali wierzyciele. Domniemywa się, że majątek wspólny powstały w okresie prowadzenia przedsiębiorstwa przez upadłego został nabyty ze środków pochodzących z dochodów tego przedsiębiorstwa.
W przypadku gdy wspólność majątkowa została wyłączona umową majątkową małżeńską dotychczasowy majątek wspólny małżonków nie wchodzi do masy upadłości, jeżeli od daty zawarcia umowy upłynęły dwa lata, a w przypadku zniesienia wspólności przez sąd lub orzeczenia przez sąd separacji małżonków – jeden roku licząc od daty zniesienia wspólności przez sąd lub orzeczenia separacji.
ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWĄ
Jak wspomniano wyżej, ustrój rozdzielności majątkowej małżonków powstaje w przypadku zawarcia przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej ustanawiającej rozdzielność majątkową, na mocy orzeczenia sądu ustanawiającego między małżonkami rozdzielność majątkową, w przypadku orzeczenia przez sąd separacji małżonków, oraz z mocy samego prawa w przypadku ogłoszenia upadłości jednego z małżonków.
Majątek osobisty małżonka
W przypadku gdy między małżonkami istnieje ustrój rozdzielności majątkowej małżonkowie nie mają majątku wspólnego lecz majątki osobiste. W skład majątku osobistego każdego z małżonków wchodzą: przedmioty majątkowe nabyte przez tego małżonka przed powstaniem wspólności majątkowej, udział wynoszący co do zasady jedną drugą części w dotychczasowym majątku wspólnym (do czasu dokonania przez małżonków podziału dotychczasowego majątku wspólnego), przedmioty nabyte przez tego małżonka w czasie wspólności majątkowej ale do jego majątku osobistego oraz wszystkie przedmioty majątkowe nabyte przez tego małżonka od daty istnienia rozdzielności majątkowej.
Ogólne zasady odpowiedzialność za długi
W przypadku gdy między małżonkami istnieje ustrój rozdzielności majątkowej każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem osobistym, to jest samodzielnie zaciąga zobowiązania i dokonuje rozporządzeń, a za powstałe w wyniku swoich działań prawnych długi odpowiada swoim majątkiem osobistym. Jeżeli rozdzielność powstała w wyniku zawarcia przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej, zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej nie stanowi przeszkody do nadania klauzuli wykonalności przez sąd przeciwko drugiemu małżonkowi, chyba że fakt zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej był wierzycielowi wiadomy.
Zobowiązania podatkowe
Podatnik odpowiada za zobowiązania podatkowe tylko swoim majątkiem osobistym. Skutki prawne zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem odpowiednio: zawarcia umowy o wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej, zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu, uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji.
Upadłość jednego z małżonków – przedsiębiorcy
W przypadku ogłoszenia upadłości jednego z małżonków – przedsiębiorcy do masy upadłości wchodzi tylko jego majątek osobisty. Jeżeli jednak rozdzielność powstała w wyniku zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej, separacji lub rozwodu, dotychczasowy majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, jeżeli od daty zawarcia przez małżonków umowy o rozdzielności majątkowej nie upłynęły dwa lata, a w przypadku separacji lub rozwodu – gdy nie upłynął jeden rok od orzeczenia sądowego.
ROZSZERZENIE LUB OGRANICZENIE WSPÓLNOŚCI MAJĄTKOWEJ MAŁŻEŃSKIEJ
W przypadku gdy małżonkowie zawarli umowę majątkową, która ustawową wspólność majątkową rozszerzyli lub ograniczyli, postanowienia umowy decydują o tym jakie składniki majątkowe wchodzą do majątku wspólnego małżonków, a jakie do ich majątków osobistych.
Do zarządu majątkiem wspólnym małżonków oraz do ich odpowiedzialności za długi z majątku wspólnego mają zastosowanie opisane wyżej zasady dotyczące zarządu i odpowiedzialności małżonków z majątku wspólnego w przypadku ustroju ustawowej wspólności majątkowej.
Jeżeli wierzytelność powstała przed rozszerzeniem wspólności, wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden małżonek, może żądać zaspokojenia także z tych przedmiotów majątkowych, które należałyby do majątku osobistego dłużnika, gdyby wspólność majątkowa nie została rozszerzona.
