Dziedziczenie przedsiębiorstwa osoby fizycznej i zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwem po jej śmierci

Jak przejąć przedsiębiorstwo w spadku?

Przedsiębiorstwo to zorganizowany zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej. Jeżeli działalność gospodarcza prowadzona jest przez osobę fizyczną na podstawie wpisu w Ewidencji Działalności i Informacji Gospodarczej, to w przypadku jej śmierci następuje z mocy samego prawa wykreślenie tej osoby z Ewidencji Działalności i Informacji Gospodarczej, natomiast prawa do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład spadku nabywają spadkobiercy ustawowi lub testamentowi. Należy wskazać, że w przypadku śmierci przedsiębiorcy wygasają wszystkie wydane dla niego zezwolenia i koncesje niezbędne do prowadzenia przedsiębiorstwa.

Nabycie przedsiębiorstwa przez spadkobierców następuje z datą śmierci przedsiębiorcy, jednakże, jedynym dowodem na potwierdzenie ich praw, który muszą uzyskać spadkobiercy, jest wydane przez sąd postanowienie o stwierdzeniu nabycia przez nich spadku albo wydany przez notariusza akt poświadczenie dziedziczenia, albo europejskie poświadczenie spadkowe. Ponadto, spadkobiercy, celem dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa muszą zarejestrować swoją własną działalność gospodarczą. Wszystkie te działania zabierają czas. Dotychczas, w okresie pomiędzy datą śmierci przedsiębiorcy a datą zarejestrowania przez spadkobierców ich działalności gospodarczej, przedsiębiorstwo wchodzące w skład spadku nie miało zarządcy, oraz jak wskazano wyżej wygasały niezbędne dla prowadzenia przedsiębiorstwa zezwolenia i koncesje, co prowadziło najczęściej do natychmiastowego zakończenia działalności nawet dobrze prosperujących podmiotów.

Zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwem osoby fizycznej po jej śmierci.

Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej wprowadza możliwość dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa prowadzonego na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, to jest przedsiębiorstwa prowadzonego w formie jednoosobowej działalności gospodarczej lub w formie spółki cywilnej po śmierci przedsiębiorcy.. Główną zaletą ustanowienia zarządu sukcesyjnego jest to, że w przypadku śmierci przedsiębiorcy pozostają w mocy wydane dla niego zezwolenia i koncesje, o ile zarządca sukcesyjny w terminie trzech miesięcy od jego ustanowienia złoży do organu administracji publicznej, który wydał decyzję związaną z przedsiębiorstwem, wniosek o potwierdzenie możliwości wykonywania tej decyzji.

„Przedsiębiorstwo w spadku” i „Zarządca sukcesyjny”

„Przedsiębiorstwo w spadku” obejmuje składniki niematerialne i materialne, przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, stanowiące mienie przedsiębiorcy w chwili jego śmierci.

„Zarządcą sukcesyjnym” może być osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych i wobec której nie orzeczono zakazu prowadzenia działalności gospodarczej lub środka karnego lub zabezpieczającego w postaci zakazu prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju, który to rodzaj pokrywa się z działalnością przedsiębiorstwa w spadku. Funkcję zarządcy sukcesyjnego w jednym czasie może pełnić tylko jedna osoba. Zarządca nie może zostać ustanowiony, jeśli została ogłoszona upadłość przedsiębiorcy.

Ustanowienie zarządcy sukcesyjnego przez przedsiębiorcę

Powołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedsiębiorcę na wypadek jego śmierci musi zostać dokonane w formie pisemnej pod rygorem nieważności i wymaga dokonania wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Zachowania formy pisemnej wymaga również zgoda osoby (w tym również prokurenta), którą ustanawia się zarządcą sukcesyjnym. W przypadku powołania zarządcy sukcesyjnego przez przedsiębiorcę zarząd sukcesyjny zostaje ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy.

Ustanowienie zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy 

Jeśli przedsiębiorca nie ustanowił za życia zarządcy sukcesyjnego, to po jego śmierci zarządca sukcesyjny może zostać powołany przez:

1. Małżonka przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku,
2. Spadkobiercę ustawowego przedsiębiorcy, który przyjął spadek,
3. Spadkobiercę testamentowego przedsiębiorcy, który przyjął spadek albo zapisobiercę windykacyjnego, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku,

Zarządca musi zostać powołany w nieprzekraczalnym terminie dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, oświadczenie wyżej wymienionych osób o powołaniu zarządcy oraz zgoda zarządcy na jego powołanie muszą przyjąć formę aktu notarialnego oraz  na danego zarządcę muszą wyrazić zgodę osoby, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku w wysokości co najmniej 85/100.

Zarząd sukcesyjny zostaje ustanowiony z chwilą dokonania wpisu zarządcy sukcesyjnego do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.

Po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego, zarządca sukcesyjny może zostać powołany wyłącznie przez wskazanego w tych dokumentach spadkobiercę przedsiębiorstwa w spadku.

Jak działa zarządca sukcesyjny

Zarządca sukcesyjny dokonuje czynności zwykłego zarządu w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku – do dokonania jakiejkolwiek czynności wykraczającej poza ten zakres potrzebuje zgody wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku lub, w razie jej braku, sądu. Przy wykonywaniu tych czynności zarządca sukcesyjny działa w imieniu własnym, ale na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku, może przy tym pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z wykonywanej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej lub prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz brać udział w postępowaniach administracyjnych, podatkowych i sądowo-administracyjnych w tych sprawach.

Odpowiedzialność za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku ponoszą solidarnie jego właściciele, natomiast zarządca sukcesyjny jest odpowiedzialny jedynie za skutki nienależytego wykonania swoich obowiązków.

Odwołanie zarządcy sukcesyjnego

Zarządca sukcesyjny może zostać w każdej chwili odwołany przez przedsiębiorcę, który musi złożyć odpowiednie oświadczenie w formie pisemnej – w przeciwnym razie będzie ono nieważne. W tej samej formie musi zostać złożone oświadczenie zarządcy o rezygnacji ze swojej funkcji.

Do odwołania zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy stosuje się te same zasady, jakie obowiązują dla jego powołania po śmierci przedsiębiorcy, przy czym do jego odwołania wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż ½.

Wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego

Zarząd sukcesyjny wygasa z mocy prawa w następujących sytuacjach:

1. Z upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, jeżeli w tym okresie żaden ze spadkobierców przedsiębiorcy nie przyjął spadku ani zapisobierca windykacyjny nie przyjął zapisu windykacyjnego, którego przedmiotem jest przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie, chyba że zarządca sukcesyjny działa na rzecz małżonka przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku;
2. Z dniem uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydania europejskiego poświadczenia spadkowego, jeżeli jeden spadkobierca albo zapisobierca windykacyjny nabył przedsiębiorstwo w spadku w całości;
3. Z dniem nabycia przedsiębiorstwa w spadku w całości przez osobę trzecią,
4. Z upływem miesiąca od dnia wykreślenia zarządcy sukcesyjnego z Centralnej Ewidencji Działalności Gospodarczej, chyba że w tym okresie powołano kolejnego zarządcę sukcesyjnego;
5. Z dniem ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy;
6. Z dniem dokonania działu spadku obejmującego przedsiębiorstwo w spadku;
7. Z upływem dwóch lat od dnia śmierci przedsiębiorcy.

Zarządca sukcesyjny w spółce cywilnej

Jeśli w umowie spółki cywilnej zastrzeżono, że spadkobiercy wspólnika wejdą do niej na jego miejsce i został ustanowiony zarząd sukcesyjny, ich prawa wykonuje zarządca sukcesyjny – w takim przypadku, od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, prowadzi on sprawy spółki oraz reprezentuje ją na zasadach obowiązujących zmarłego wspólnika.

Jeśli nie wprowadzono powyższego zastrzeżenia, ale został ustanowiony zarząd sukcesyjny, z chwilą śmierci wspólnika jego spadkobiercy wchodzą do spółki na jego miejsce, jeżeli pozostali wspólnicy wyrażą na to zgodę, a zarządca sukcesyjny prowadzi sprawy spółki w sposób wyżej opisany od dnia wyrażenia zgody przez pozostałych wspólników.

Po ustanowieniu zarządu sukcesyjnego, zarządca ma obowiązek zawiadomienia o tym pozostałych wspólników na piśmie – w braku pisemnego sprzeciwu wspólnika wyrażonego w terminie czternastu dni od dnia otrzymania zawiadomienia o ustanowieniu zarządu sukcesyjnego, przyjmuje się, że wyraził na niego zgodę. Oświadczenie o zgodzie na wejście albo sprzeciwie wobec wejścia do spółki spadkobierców wspólnika pozostali wspólnicy składają zarządcy sukcesyjnemu. Do chwili wyrażenia zgody lub upływu terminu na złożenie oświadczenia o jej braku, pozostali wspólnicy mogą sami podejmować wszelkie czynności w zakresie prowadzenia spraw spółki.

W przypadku, gdy na skutek śmierci wspólnika w spółce cywilnej pozostaje jeden wspólnik, spółka ulega rozwiązaniu najpóźniej z upływem terminu na wyznaczenie zarządcy sukcesyjnego przez spadkobierców i zapisobierców, jeśli w tym czasie zarządca sukcesyjny nie został ustanowiony. Jedyny wspólnik spółki cywilnej może sam podejmować wszelkie czynności w zakresie prowadzenia spraw spółki do dnia:

1. Ustanowienia zarządu sukcesyjnego, jeśli zastrzeżono możliwość wejścia do spółki spadkobierców zmarłego wspólnika;
2. Wyrażenia zgody na wejście albo sprzeciwu wobec wejścia do spółki spadkobierców wspólnika, jeśli nie zastrzeżono możliwości wejścia do spółki spadkobierców zmarłego wspólnika;
3. Upływu terminu na wyznaczenie zarządcy sukcesyjnego przez spadkobierców i zapisobierców, jeśli w tym czasie zarządca sukcesyjny nie został ustanowiony.

Jeśli zaś jedyny pozostały przy życiu wspólnik złożył zarządcy sukcesyjnemu pisemne oświadczenie o sprzeciwie wobec wejścia do spółki spadkobierców (o ile możliwość ich wejścia nie została wcześniej zastrzeżona), spółka cywilna ulega rozwiązaniu z dniem złożenia tego oświadczenia.